Urkizuk

tStyles DefLockedState=”false” LatentStyleCount=”156″>

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 175

f. 14

SUGBU:

LAGO: –

SUGBU: —

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: —

f. 15

SUGBU: —

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: —

(Sughu lleva las cajas)

Ezin ikusirik aren fama inbidiyaz urtzen dirá,

Batzar batean jarriko diozkate ainbeste gezur eta zelat,

Progatu nairik Elkano dala lapur, erabe, koldaf ^ bat.

Gezur etoia!

Guri zer zaigu? Bere jaioterrikoak

Agirían jarriko dizkate eginte itsusi txarkoak.

Errez probatu lezake Elkanok gezurra dala guzia,

Eta beti aurren eman duela lagunarentzat bizia.

Proba lezake, bainan zepo bat preparatu diot nik,

Nun zalantz gabe eroriko dan betiko deshonraturik.

Zer egin dezu?

Bere etsaiak aitortu ditut erabat,

Gure etxean dauzkala Elkanok urrespil aundi gogor bat,

Batzarrak bertan bigalduko du,

Justizia guregana, kutxa aundi orí idikiko du.

Alferriketako lana. Or ez du ezertxo bilatuko.

Bilatuko du Molukok nerí emandakoa,

Eta or jarriko deguna.

Oh, izutzen naiz. Elkano hilko da! Hilko du lotsak'*^…

Hil… hilko dala. Ez zuen berak hil nere aita?

Egia. (Jakingo halu gezurra dala)

Zer pentsatzen dezu, Sugbu?

Pentsatzen gaur bengantza daukagula seguru.

Bereala bada kutx ortara pasa zazkigun bi kaja.

Bada gaur bertan etorriko da entzundetik justizia.

Ni bitartean nere jazkaia betikoa jantziko det,

Ta itxongo degu gure bengantza. Ainbat sufritu nezaket.

*' Gainmarratua: likits. Parentesian: (collón).

"" Gainmarratua: orrek hai hilko duela.

176 SERARN BAROJA

SUGBU: —

OFIZIAL: –

SUGBU: —

Emen bizi duk Elkano jauna?

Emen bertan, baina oraindik ez da bueltatu''^

Eman zaiozu, eman bakarrik

Kutxaldi eder bat, baliyosoa,

Elkano, galduba zera,

Zure omena dijoa gaur itzaltzera.

f. 16 {Laisterka Sughii, Elkano dator)

Bukatua dago dena.

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: —

ELKANO:

LAGO: —

ELKANO:

Ekatzu giltza.

Orizu, Lago.

Zoaz.

Banoa. Zer pena!

Bengatutzera noa txit laster,

Bainan nere biyotz dena

Alaiatua iduki bearrean

Sentitzen du etsimena.

Elkano dator, beti bezela,

Otzikara batek ñau artzen,

Nere petxua gorroinka dabil,

Arpegia zait bekartzen.

Lago nere semea, negoan deseatua etortzeko

Zure ondora, eta zurekin bakarrik hitz egiteko

Eta arpegia begiratzeko ase arte.

Ematen nazu neurrigabeko poz bat aundia ontarte.

Nere semea, nere laguna, bear dizut konfiyatu sekreto

bat.]

Neri?

Bai. Humetzat artuko nazu**, erotzat,

Bainan esan bear dizut gauza bat.

Enamoratua nago.

'*'' Gainmarratua: hainan ez dago.

"** Oharra aldamenean: suponer: ifrenizatu.

Aldaera: Naiz erotzat artu, naiz zorotzat

Aditu nazazu, Lago.

LAGO: Aditzen zaitut, sekretu hori.

ELKANO: Enamoratua nago.

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 177

f. 17

LAGO:

ELKANO: —

LAGO: —

ELKANO: —

LAGO: —

ELKANO: —

LAGO: —

ELKANO: —

LAGO: — [Aparte]

ELKANO: —

f. 18

LAGO: —

ELKANO:

LAGO: —

Enamoratua. Norbait maite, arekin pentsatu,

arekin loak artu,

Arekin esnatu, arekin bizi, arekin hiltzea deseatu.

Hori da enamoratua egotea.

Bai, bai, zuk esan bezela,

Dena eman, dena eskini, bizia.

Dezu inor orrela?

Bai.

Zein?

Aingerurik ederrena.

Aingerua zerukoa.

Bai, kontatuko dizut, nere humea, neri gertatutakoa

Eranegun nijoala karrikatik

Ikusi nuen ertentzen Txanzileriko jauregitik

Dama eder bat nere bi etsai gorrotatuagoen erdian.

Oh, bai, ni nintzan, zer sentitzen det,

Zer da nik inoiz gozatu ez detan alegeri aundi"^ au?

Iduritzen zitzaidan zerua ikusten nuela,

Eta gelditu nintzan arritua, itsua.

Pasa zan ta galdu nuen.

Bainan galdetu nion bati

Zein zan eta esan zuen.

Doña Blanca de Luzón da dama eder hori,

Colonen lagun eta Indietako printzesa baten alaba''^

Zeren ederra! Zenbat maite detan!

Oh, Elkano, maite dezu.

Lago, nere humea, ez nazazula orrela begiratu,

Zergatik bere edertasunak ala saturatu

Dizkit biyotza, anima eta begiak,

Eze zure arpegian ere ikusten det arena<k>.

Ikusten dezu.

*" Gainmarratua eta ordez gainean: ugainti (inundante).

^^ Gainmarratua: dama aherats hat… Cristóbal…

178 SERAFÍN BAROJA

ELKANO:

f. 19

LAGO: —

ELKANO: —

SUGBU: —

LAGO: —

ELKANO: —

JUEZ: —

ELKANO: —

JUEZ: —

ELKANO: —

JUEZ: —

ELKANO: —

SUGBU: —

KORO: —

(Juezak aterat:

JUEZ: —

KORO: —

Bai, gainera gaur bertan ikusi det Txanzileri ara

Joan naizenean Tribunal orren aurrera,

Zoroa naizela esango dezu,

Iduritu zait begiratu nauela.

Lago, nere humea, esaten dizut maite detala,

Eta ez detala beste inor maiteko.

Nere biyotzak artutzen

Du gustora juramentu au.

Oh, Blanca, zu ere maite zaitut nere Lago.

Eta tribunal hori?

Zer zait neri, nere barrena trankil badago?

Erantzun diotet leialki egin dizkitetan galde zelatariai,

Bainan zer zait hori guzia?

Blanca, oh aingerua!

Elkano jauna, Juez bat or dator berorri eskatzen duela'*^.

Galdua da betiko.

Aurrera, denak pasa ditezela.

Justiziy
aren honran ta izenan nator ni zure etxera,

Ondo etorria, honratzat daukat, emen nagusi zu zera.

Pauso bat emango det.

Agindu zazu, nik dakit obeditzen bakarrik.

Kutxa eder hori ikusi nai det bakarrik.

Lago, giltza bereala. Nere biyotza zait estutzen.

Bengantza izugarria orain degu murutzen.

Aundi nai orren antuste aundia orain da dena irauzi,

Lurperatua izango zera, orain ez zera nagusi.

en du kaja eta etortzen da aurrenera eta ateratzen du xapeleta)

Zer ikusten det?

Orain da gauza.

Gainmarratua: Kontzejuko jendearekin.

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 179

LAGO: — Galdua da. Nik galdu det.

JUEZ: —{Letu ta gero ateratzen du ezkutu bat)

Zu, Juan Sebastian Elkano,nere eskuen bidetik

Errege aundiak kutxatxo ontan ematen dizu gloria,

Emen urreaz daukazu egina zure famaren adia,

Primas me circumdediste, esan dizu enperadoreak

Ona nun dauden urrez jarriak, jaunak, ona eraudeak.

Izango zera beti aundia zure famaren gaizetzat,

f.21 Elkano aundia, adiyo jaunak, gabiltzan gure nai onak zuretzat.

KORO: — Glori aundia, ornen ederra Elkano famosoari,

Glori aundia, ornen ederra, gloria Magallanes!,

Oh Lago, Elkano, nere semea beldur aundia zenuan,

Beldur aundia ta zuk Lago, nik pentsatzen nuen Blancagan*.

AKT0 4

Cubierta de un buque. Tempestad

ESZENA 1

Sugbu eta Lago

SUGBU: — Lauak oraindik salba gindezke

Ontziak duben botean,

Gure itsasoetan arkitzen gera,

Lurrak ditugu urrean.

LAGO: — Ezin litezke itsaso onekin,

Seguruago gaude emen,

Botean lauok hilko ginake

Ontzi gainean bainon len.

SUGBU: — Gure ugarteak bertan ditugu,

Botea da segurua,

Hirurak gera fuerteak eta

Itsas jaitera eginak.

Oh, Lago, ez zaitut emen utziko

Neretzat zerade daña.

Zu, nere humea salbatzea da

Nere aurreneko lokana.

™ Bi azken bertsolerroak ez daude argi, eta beste batzuek gainmarraturik daude.

Ondoren Gipuzkoar marinel zerrenda dator gainmarraturik sorlekua adieraziz: Juan de Echaide

(Donostia), Domingo de Arrióla (Deba), Juan de Agirre (Deba), Domingo de Amasa…

180 SERAFÍN BAROJA

f.23

ESZENA 2

ELKANO: — Gogorra dago itsasoa ta gogorra dago zerua,

Lan aundia emango digu arrats koleratua<k>.

(Da órdenes con una bocina. Detrás de él los indios aterrados. Ruido, gritos.)

SUGBU: —

LAGO:

ELKANO:

Marinelen itzuli eritua,

Indiyo erabe, likits, kaio doilorra,

Hilan bertan iges nai uben

Egin abere faltsoa.

Oh, nere Sugbu, nere lagunak,

Eritua dago,

Infemuetan egon bear luke

Ez, ez, barka zaiozute.

Eldu (Da órdenes).

Hiltzera noa. Lago,

Ez zuen hil zure aita Elkanok.

LAGO: Zer esan dezu?

ELKANO:

LAGO: —

ELKANO:

LAGO: —

ELKANO:

Egia, ez zuen <hil>.

Orduan, zeinek?

Rabelok.

Estalpe misterioso, ni bakarrik,

Nere anima bakarrik,

Nere espiritua bakarrik,

Beste Ízate eta beste gauzetatik,

Beste espiritu oietatik separatua,

Ez naute ligatzen gauz oiekin

Beren oiuak, beren orroak besterik.

Ezer ez nere sentimentuakin.

Átomo banatuak guziak,

Mundu bizi separatuak.

Baten salbazioa bestearen gaikera,

Denak salbatu naiean naiz beste guziak hil.

Zer soledadea!

Oh, Blanca nerea,

Ez dezu sentitzen zure leizian nerea?

Bai, sentitzen det, Elkano.

Ala balitz nerekin egongo zina.

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 181

LAGO: —

ELKANO:

f.25

AIZEAK:

ITSASOAK: —

ZERUAK: —

BALEAR:

f.26

GUZIAK:

Zurekin nago.

Oh elementuak! oh mundua!

Bada zerbait zuek bainon aundiagoa

Gizonen barrenen gordea.

Zer nai digute gipuztar oiek?

Gure egoak kateatu?

Gurekin neurtu leian ta gure

Orroengandik burlatu?

Espainiako lurbira txikarren

Seme zoro, kazkarrenak,

Zer darabilte gure gainean

Izan nairik beti aurrenak?

Laino, brum beltz, odoiaz eleak

Naiz ipini eragotzat,

Euskaldun oiek beti aurrera

Dijoaz. Nora dijoaz?

Itsas denetan dabiltza jartzen

Beren semeen izenak,

Gure bizkarran aurrenekoak

Bezela bumi arpoienak.

Gurí jarraika donostiar bat<ek>

Orain sei sekul jo zuen

Terranobako lurra aurrena,

Izena zuen Etxaide.

Mundu guzian biziko dirá

Munduak ez badu buka,

Elkano, Okendo, Lezo, Legazpi,

Urdaneta ta Txurruka".

[HEMEN BUKATZEN DA OPERAREN ESKUZKRIBUA]

" Azpian beste luma molde itzalagoz:… Amasa, Lazcano, Mujika, Urdaneta ta Legazpi, Garro,

Aramhuru, Alaga, Iturain, Lizarraga ta Rekalde, Machín Jsasti, Oquendo hiyac, Zuhieta ta Ugalde.

tStyles DefLockedState="false" LatentStyleCount="156"> < ![endif]–>

Elkano

(ikus Revista de lenguas y literaturas catalana, gallega y vasca,  XII , 2006,  165-181,Uned.)

Lotura: http://e-spacio.uned.es/fez/eserv.php?pid=bibliuned:Llcgv-E1837B82-808D-A52B-C95D-496A9FEFFF19&dsID=Elkano.pdf

Lau ekitaldiko opera, lehen aldiz argitaratua

SERAFÍN BAROJA

Edición de Patricio Urquizu

PERTSONAIAK

ELKANO

MAGALLANES

LAGO (Blanca de Luzón)

RABELO, paje

OFIZIAL

JUEZ

ALPAKO

SUGBU

MANBAY

MOLUKO

SANBALAOAN

BARNAA

BATHALA

Espainolak

Indioak

Koroa

166 SERAFÍN BAROJA

f. 1

KOROA: — (Espainolak)

SUGBU: —

SANBALAOAN: —

MOLUKO: —

ALPAKO: —

ESPAINOLAK: —

BARNAA: —

ESPAINOLAK: —

A K T O l

LEHEN ESZENA'

Oh, zu, gurutze garai, egur santua,

Lurrean oina, zeru argian burua,

Beso maiteak ezker eskui zabaltzen

Laztan batean dezu mundua uztaitzen^.

Bagio'' beltza naiz.

Ni lur ikara*.

Ni naiz arrats.

Ni nau<k> mendi dardara^.

Zu, naiz eguzki ta izar argienetatik

Argiyen argiyena izanagatik,

Begiyentzat zerade gozo ta atsegin,

Biyotzentzat esperantz*, penen sendakin^.

Ni naiz eriotz gorra, bengantz iraitu,

Gure Jainko Bathalak bigaltzen gaitu**.

Gurutzea petxuan, ezpat gainean,

Ontzien proran, estandartean'

Sedaz egina, bi egur, bumi edo arri,

Altxatzen zera denen kontsolagarri.

' Ohar eszenografikoa Conducción de la cruz. Trompetas y cañonazos: detrás Magallanes, etc.

^ Aldaera f. 10: Gurutze garai, aingur omenli, zuhaitz dohatsu, santua,

Oina daukazu sustrai lurrean, zeru argian hurua,

Itsaso heirak, mendi ta inguru hesoak zahalik zaitzen

Dezu guzia. Laztan hatean dezu mundua uztaitzen.

^ Bagio (< Baguio, huracán, voz de Filipinas, Diccionario de la Real Academia Española,

22ed. Madrid 2001,T. 1,271).

Aldaera f. 10: Bagio heltza naiz ni, hanator.

" Aldaera f. 10: Guazen, ni naiz lur ikara.

'' Aldaera f. . Ni mendi erraien dardara.

'' Ohikoa du S. Barojak —a organikoa kentzea.

' Aldaera f. 10: Zuk naiz argitu urrezko izarpil guziak bainon geiago,

Ta zure inkarrak eguzkiarenak hainan askoz distiago,

Begiarentzat zerade atseden, magala esperantzarentzat,

Penen ta arantzen atsegin higuin,pakea hiyotzarentzat.

*• Aldaera f. 10: Ni naiz odola, sua, hilkintza, gorrot irakin, zorrotza,

Bathalak, gure jainkoak diyo, Espainolak eriotza!

' Aldamenean parentesi artean «goiko».

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 167

MAGALLANES: —

INDIOAK'^: —

Eguzkia ta izarrak dirá ezkutatzen,

Zu'" ez, nerekin zaude, ez nazu ukatzen".

Bagioa. Arratsa. Lurren ikara.

Eriotza. Bengantza. Mendi dardara.

RABELO: — (Paje a Lago) Magallanes''' da hori, noble ta aundia,

Itsas zabal aundien agintaria,

Ain da guziz txikia mundua orrentzat

Bilatuko ote duen nago besteren bat'"*.

MANBAY: —

RABELO: —

Baliteke. Nork daki? Mundu bat bada or,

Nundik ez dan etorri oraindaino inor.

Indiyo likits abek zerbait dabilte'^,

Nere protxuan bada, or konpon ditez"".

Gurutzetu arentzat''' dituzu arantzak,

Odola, izerdi, iltze, lantzada, llagak.

'° Aldaera, f. 8: Egur santua ezheinere zu ezerk ez zaitu azpiratzen.

'' Aldaera gainean: nazu anparatzen.

Aldaera f. 10: Izar ta eguzki, une biziak naiz izan, dirá ezkutatzen,

Zu ez heinere, egur santua, ezerk ez zaitu hanatzen.

Jaso hazinan Jesús onentzat iitzez ta ozinezjosia,

Ordu ezkeroztik guretzat zera poza, esperantza, saria.

'^ Eskuzkribuan: «Los indios».

" Aldaera, f. 8: Zein da, zein dan hori? Magallanes, itsastar noble ta aundia,

Norteko gurutze Egoko zerupeen gidaria,

Parerik gahe. Ain da txikia mundua gizon orrentzat

Bizitzen hada bilatuko beste mundu berriren bat.

Aldaera f. 11: Zein da, jaun hori, zein? Magallanes! Berdingabeko aundia,

Norteko izartik Gurutze Egoko, itsasoko neurlaria,

Orbe ezaguna ain da laburra lenarkitzale orrentzat.

Amas batean bilatuko du beste mundu berriren bat.

'•' Gainmarradurek bertsoa nahas dezakete, baina errimek aginduta osatu dut.

'•^ Aldaera, f. 8: Indiyo abek zerbait dabilte, traiziyozko lan beltzak,

Nere protxuan badira, or konpon, lan egizute, zakurrak.

"" Aldaera f. 11: Beste mundu bat ez det ukatzen, badakit nik badala or,

An edo emen nundikan ez dan oraindik bueltatu inor,

Emen pilaka dirá zintzoak, denak eranaiak gerade,

Bainan beitz abek beren lanean zintzoagoak dirade.

Ez dakit zein da, ez zait gustatzen, arpegio dufaltsoa.

Arraza ez da beintzat Victoriyakoa, ta itxura txarra,

Indiyo abek zerbait dabilte lan beren gisan kanborrak (Gainmarratua:

beItz beren gisakoa,)

Nere protxuan badira, or konpon, lan egizute erlabioak I listorrak.

" Aldaera, f. 8: Vushu arentzat izandu zinan iltze, odola, erra,

Eta guretzat kontsueloa, poza eta esperantza ederra.

168 SERARN BAROJA

Ordu ezkeroztik zera'*

Kontsueloa, poza ta esperantz eder'^.

RABELO: — (Paje) Hori da nere osaba. Rabelo<k> esana,

Victoria, gure ontziko kapitan jauna^".

MANBAY: — Kapitan ta agintari geiegi dirá

Bainan itsasoak du falsoko bira^'.

RABELO: — (Paje por Manhay) Ez dakit zein dan, begia du faltsoa^^,

Ez da beintzat gure ontzi Victoriakoa.

f.2

ELKANO:

RABELO: — (Paje)

Gurutzea, gizonak, eginik bi arrai,

Bat goitik bera, bestea erakai^^,

Idiki du aurrean leio argia,

Nundik sartzen dan zeruko argi zuria^''.

Elkano itsastar maisu balienteena,

Beti zintzo, beti on, beti aurrena^''.

{Suena una descarga de flechas y piedlas. Alaridos. Algunos españoles caen. Gran desorden.)

KORO: — Kantatutzera indar aundiko desio batek narama,

Kontxesi, zuri nai dizut eman mereziya dezun fama.

Gainmarraturik: Jesús Justua, esperantz eder.

Aldaera f. 10: Gurutze ederra, gizonak noizhait hi arrai somariturik,

Bat goitik bera, bestea etzana ezker eskuia loturik,

Idiki zuen mundu beltz ontan zorioneko leioa,

Nundik sartzen dan zeruetatik datorren kontsueloa.

Aldaera, f. 8: Hori, Rabelo, nere osaba da, gizon prestua
, una,

Gaur gure ontzi Victoriyako kapitan ernai deguna.

Aldaera f.

Aldaera, f. 8:

22 Aldaera f. 8:

ezker eskuinera.

Aldaera f. 9:

Aldaera f. 9:

Aldaera f. 11:

Hori, Rabelo, da nere osaba, gizon prestua, zintzoa,

Gaur gure ontzi Victoriyako kapitan otsandikoa.

Emen guziak dirade ernaiak, agintariak lenendik,

Eta Indiyuak beren lanean ernaiagoak oraindik.

Ez dakit zein dan, ez zait gustatzen begia du ondofaltsoa,

Ez du itxura txit ona, ez da beintzat Victoriyakoa.

Gurutze ederra, nork aurreneko eginik orduko bi arrai,

Bat, gotik bera ezker eskuira, bestea berriz erakai,

Idiki zuen mundu triste ontan zeruetako leioa,

Nundik sartzen dan gizonarentzat zeruko kontsueloa.

Hori da Elkano itsastar maisu gaur danik balienteena,

Beti zintzoa, biyotz noblea, itsas ganean aurrena.

Hori da Elkano itsasmaisua, marinel suardeena ('Gainmarratua:/ema/'í balienteena)

Ontzigidari neke gabea, gau ta egun beti aurrena.

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 169

BARNAA: —

LAGO: —

BARNAA:—

MAGALLANES: —

MANBAY: —

(Lucha)

MAGALLANES: —

BARNAA: —

ELKANO: —

RABELO:—(Paje)

.27

ESZENA 2

Oh, gure Bathala, emen gera, bengantza.

Aita, nerea.

Maktan, anaiak, da gure jauna,

Ta Maktan da gure erregea.

Eriotza espainolai, anaiak,

Sua ta hilkintza betiko^*.

Espainolak, aurrera nerekin, denak jo gogor

Eriotza ta odola,

Odol tartean nabil beti gustora.

Gurutzea, ar nazu, hiltzera noa^^ (Cae)

Nere eskuetan^**.

Doilor, zikoitz faltsoa, zure bizia bear det'°.

Ta nik lenago". (Lago cae herida de un flechazo. Mata a Barnaa)

Hil ari, beltza. {Le hieren)

Jesús, Jesús. Oh, Lago! (Cae sobre Elcano. Ve a Lago)

Zer ikusten det, Lago eritua, agian hila.

Elkano, mesede aundi bat eskatzen dizut,

Salba zazu Lago^^

26

27

28

29

30

31

32

Aldaera, f. 12:

Aldaera f. 12:

Aldaera f. 12:

Aldaera f. 12:

Aldaera f. 12:

Gainmarratua: ere

Aldaera f. 12:

RABELO.

ELKANO

RABELO.

ELKANO

SUGBU:

f. 13

Gora lagunak, traizioa, anaiak, Aita nerea,

Gure Jaungoikoa da Bathala, Maktan da gure erregea.

Hil hitez espainoltarrak, hilkintz gorria…

Espainolak, aurrera nerekin, aurrera beti, jo gogor.

Gurutze santu, zugana nator, ar nazu, hiltzera noa.

Nere eskuetan. Ori zu, jauna. (Le hiere.)

Doilor, erabe, faltsoa, zure bizia bear det bertan.

Ta nik bear det lenago ( Rabelo y Lago caen heridos)

Hil ari, beltza. (Mata a Barnaa). Jesús!

Agiyan hila… Lagun nerea… mesede aundi bat, Elkano, eskatzen

dizut.

Nai dan guzia.

Salbatu zazu Lago.

Zein da Lago hori? (Rabelo muere señalando a la india)

Au, hume au da. Hire besoetan artzak,

Ta segi neri espanitarrak,

Benga azkigun lagunak,

Eta hengatu ondoren geraden eramatera

Ontzira denak, hil edo eritu, espainol onak aurrera.

170 SERAFÍN BAROJA

ELKANO:

f.3

Zein da Lago? Hori da, hume auxe,

Ar ezazu besoan eta atoz,

Itsastarrak nerekin guziak

Hil ta eritu guziak altxa,

Eta bengatu ondoren guziak

Ontzira denak eramatera.

Espainitarrak, aurrera!

AKT0 2

Camarote en la Victoria

ESZENA 1

Sugbu, Moluko, Alpako, Samaloan eta Lago

SUGBU: — Zu, Lago, gaiso eri da orrekin

Egon zeraden epean,

Gure bengantzak egan joan dirá

Gure deseatu naiean,

Len bost ontzi espainolak zituzten

Gaur bakar bat, Victoriya,

Besteak^-* galdu betiko.

Zantz'"' au daukate guziya.

Magallanes hil zan eta arekin

Sei edo zortzi gañera,

Ta geroztik hil dirá ogei t'amar,

Pilan joan dirá urpera,

Ontzi ontan guaz Espanira

Elkano dala kapitan.

LAGO: — (Aparte)

SUGBU: — (Vacilando)

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: — (Aparte)

SUGBU: —

BESTEAK:—

Elkano<k> hil zuena nere aita?

Bai, bai.

Hori zan?

Hori zan.

Ezin det sinistu.

Bai, Elkanok hil du zure aita.

Ala da.

" Gainmarraturik: Trinidad, Concepción, San Antonio ta Santiago.

'" Zantz 'amparo parentesi artean.

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 171

LAGO: — Orduan mendekatuko gera.

BOSTAK: — Bengantza gogorra bear da.

f.4

SUGBU: — Bagio beltza naiz ni itsasoan.

SANBALAOAN: — Eta ni naiz lur ikara.

MOLUKO: — Ni naiz arratsa, ni naiz eriotza.

ALPAKO: — Ni mendi erraien dardara.

LAGO: — Noiz izango da ordu eder hori?

SUGBU: — Laster ontzi onen jabe nagusi

Gu egingo gera bostak bakarrik,

Espainol bakar bat gabe.

SANBALAOAN, MOLUKO & ALPAKO: — Ta bueltatzean gure ugartera

Maktan gure erregeari

Emango diogu tesoro aundi bat

Guk biak gorde deguna.

LAGO: — Tesoro^^ aundi bat.

Bai, Timorko urrea,

Ceilango perlak^*, nakarrak,

Zilar, diamante", joiak, preseak.

Eta nolatan dirá gurekin?

SANBALAOAN, MOLUKO & ALPAKO: — Itzuli ginan irurak

Mazaguako errege aren

Espainolaren lagunak,

Bagenegikun Sugbu emen zalá

Eta arrats batean enera

Etorri ginan gure bengantza

Zuekin laguntzera.

LAGO: — Bathala Meikaphal da gurekin.

Noiz izango da ordua?

^' Alboan: Urrezoro.

'^ Gainmarraturik eta ordez: Altisti.

" Alboan: Artargi? = diamante.

172 SERAFÍN BAROJA

MANBAY: —

f.5

MOLUKO: —

SUGBU: —

SANBALAOAN:

MOLUKO: —

MANBAY: —

LAGO:

MANBAY: —

ESZENA 2

Dichos y Manbay

Iritsi orduba, indiyoak,

Iritsi da momentua.

Zuek bostak ta ni seigarrena,

Badakizkit zuen ideak,

Orain bertan beteko dirade

Zuenak eta nereak.

Badakit ez zerala gizona,

Badakit ederra zerala,

Badakit adoratzen dezula

Jainko bat Meikaphal Bethala.

Galdu da guretzat gaur bengantza.

Baliteke agiyan bigar.

Libra gaitezen gaur onen gandik.

Oraindik salbatU gindezke. (Moluko se escapa de una porta)

Bai, nere ederra, nere lagunak,

Gurea da Victoriya.

Izpi onetan Elkano bera

Txalupa aundian dijoa,

Timorko islara mantenu bila,

Utzirik sei gizon emen,

Sentitzen ditut jaxten dirala

Jabeak gera guziyen.

Sei gizon oiek hilko ditugu,

Ez daude bada agertuak,

Geraden, bada, segi nazute

Ni naiz nagusi, indiyuak.

Ez degu oraindik ezer erantzun,

Bainan erantzungo dizut,

Ez det nai ezer zurekin izan

Ta ez zera emendik irtengo.

Arratsa likits, miserableak,

Ikaragarrizko txinuak,

Atzera denak, ni naiz kapitan

Nik agintzen det txinuak.

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 173

f.6

ELKANO: —

ESZENA 3

Moluko, Elkano, Marineros

Atz eman zaiozute bereala

Gizon faltso, erabe orri,

Eta eramango degu gurekin

Islán izango zera nagusi.

(Lo prenden. Lucha Moluko herido por Manhayj

LAGO: —

ELKANO: —

Lago, semea, nere mutila,

Zu beti leiala ta ona,

Gaur zure gatik gure ontzia

Ikusten det salbatua.

Neregatik.

Bai, indiyu au zuk

Ez baninduzun bigaldu,

Manbayen traiziyoa abisatzera

Denak ginan gaur galdu.

Adiyo, nere seme leiala,

Orain seguru banoa,

Gelditu zaitez ontzien jabe

Bueltatu arte, semea.

MOLUKO: —

f.7

ESZENA 4

Lago eta Moluko

Lago nerea, hiltzera noa,

Edadeak, ur golpeak

Manbay faltsoak eman diraden

Errenditzeko golpeak,

Admia^** zazu, tesoro ederra

Mazagua erregearena.

Aldameneko gelan gordea daukat

Orí zu giltza, bainan zinegin

Bear nazu-" emen bertan

Tesoru ori bear dezula

Gastatu gure bengantzan.

Juratzen nazu?

'* Admia, Admira ?

''' Bear nazu. Kostaldeko adizkera (NOR-NORK) XVIII. mendeaz geroztik bederen. Behar didazu

(NOR-NORl-NORK), beharko luke.

174 SERAFÍN BAROJA

LAGO: —

MOLUKO: —

KOROA: —

SUGBU: —

SANBALAOAN:

MOLUKO: —

ALPAKO: —

BARNAA: —

f.8

f. 13

Bai, juratzen det,

Bengatuko naizela gogor

Nere aita hil zuenengandik.

Hil ninteke, Lago. Agur.

Gurutze'*° garai, aingur omenti, zuhaitz dohatsu, santua,

Gina daukazu lurrean sustrai, zeru argian burua,

Itsaso, mendi, ibai, inguru besoak zabalik zaitzen,

Dezu guzia, laztan batean dezu mundua uztaitzen.

Bagio etoia naiz ni, banator.

Guazen, ni naiz lur ikara.

Ni banoa, ni naiz arratsa.

Ni mendi erraien dardara.

Ni naiz odola, sua, hilkintza, bengantz, erakin, pozoitu,

Jainko gureak"", diyo, espainol denak lezoitu.

Zuk naiz argitu zarpil guziak bainon geiago,

Zure errainuak eguzkiarenak bainan askoz distiago,

Begiyarentzat zerade atseden, magala esperantzarentzat,

Penen ta arantzen atsegin gozo, pakea biyotzarentzat.

AKT0 3

Lago (D" Blanca de Luzón), eta Sughu Valladoliden

SUGBU: —

LAGO: —

ESZENA 1

Lago, Jainkoa! Zeren ederra!

Barkatu bezait, zer?

Zuretzat beti Lago izango naiz.

Bestentzat Blanca de Luzón,

Bainan naiz paje Elkanorena edo dama goitubena

Beti izango naiz bengatzaile bat Espainol arraz denena.

Gure bengantza gaur osatzen da, ta zer bengantz gozoa!"*^

Kortesanoak denak diote Elkanori gorrotoa.

'"' Errepikatu egiten da zenbait aldaerekin Lehen ekitaldiko lehen eszenaren hasiera.

"' Bathalak, gainmarratua.

''^ Gainmarratua: gogorra.

ELKANO [LAU EKITALDIKO OPERA, LEHEN ALDIZ ARGITARATUA] 175

f. 14

SUGBU:

LAGO: –

SUGBU: —

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: —

SUGBU: —

LAGO: —

f. 15

SUGBU: —

<span style="font-size
: 13pt;